لەدوای رووخانی حکومەتی بەشار ئەسەد لە کۆتایی ساڵی 2024، سووریا چووە نێو قۆناغێکی نوێی گواستنەوەی سیاسی و لەگەڵ خۆیدا چالاکی و بڕیارە جۆراوجۆرەکانی هێنا، کە راستەوخۆ کاریگەرییان لەسەر ژیانی رۆژانەی هاوڵاتییان هەیە. ئەحمەد شەرع (جۆلانی)، وەک سەرۆکی کاتیی سووریا، یەکێک لە یەکەمین بڕیارە گرنگەکانی کە دەری کرد، دیاریکردنی رۆژە فەرمییەکانی پشووە، کە لە ناوەڕۆکدا گۆڕانکاریی بنەڕەتی و هەستیاری لەخۆ گرتووە.

حکومەتی شەرع بڕیارێکی فەرمیی دەرکرد و تێیدا رۆژانی پشوو لە سووریا دیاری کران. لەم بڕیارەدا، جەژنەکانی ئیسلام، وەک جەژنی رەمەزان و جەژنی قوربان لەگەڵ بۆنە ئیسلامی و نیشتیمانییەکانی تر، لەوانە: رۆژی لەدایکبوونی پەیامهێن و سەری ساڵی کۆچی، هەروەها هەندێک بۆنەی جیهانیی وەک رۆژی جیهانیی کرێکاران (1ی ئایار) وەک رۆژە فەرمییەکانی پشوو دیاریکران، بەڵام لە گرنگترین و هەستیارترین بەشی ئەم بڕیارە، ئاماژەنەکردنە بە نەورۆز (21ی ئازار) و ناوهێنانیەتی بە جەژنی دایک، لەکاتێکدا ئەو بۆنەیە لای کورد گرنگییەکی تایبەت و مێژوویی هەیە.

بۆ تێگەیشتنی باشتر لە قووڵایی ئەم بڕیارە، پێویستە سەیری مێژووی نەورۆز لە سووریا بکەین. لە سەردەمی حوکمی بەعس، وەک رۆژێکی فەرمیی پشوو نەناسێنرابوو، ئەمەش بەشێک بوو لە سیاسەتێکی فراوانتری نەتەوەیی کە رژێمی بەعس پیادەی دەکرد و هەوڵی سڕینەوە و لەناوبردنی ناسنامەی کوردی دەدا. لەو سەردەمەدا، کوردەکان لە ناوچەکانی خۆیان لە رۆژئاوای سووریا، شارەکانی کۆبانی و عەفرین و قامیشلۆ، بەشێوەیەکی نافەرمی و لەژێر فشاری ئەمنیدا ئەم بۆنەیەیان دەگێڕا.

دوای راپەڕینی سووریا لە ساڵی 2011 و دابەشبوونی کۆنترۆڵی سەر خاکی سووریا، دۆخەکە بۆ کوردەکان گۆڕا؛ لە ناوچە کوردنشینەکان، بەتایبەتی دوای دامەزراندنی خۆبەڕێوەبەریی دیموکراتیک لە رۆژئاوا، نەورۆز بووە جەژنێکی فەرمی و نیشتمانی و ساڵانە بە شانازییەوە یادەکە دەکرێتەوە. هێزە کوردییەکان ئەم بۆنەیە بەشێوەیەکی فراوان و بە بەشداریی دەیان هەزار کەس و چالاکی جۆراوجۆر بەڕێوە دەبەن، بەشێوەیەک کە نەورۆز بووەتە سیمبولێک بۆ مێژوو و بەرخودانی کوردەکان.

حکومەتی شەرع ئەم بڕیارەی بە چەند بیانوو و هۆکارێکی فەرمی روون کردووەتەوە، کە لە روانگەی ئەواندا راستگۆیانە و پێویستن بۆ بنیاتنانەوەی سووریای نوێ. یەکەم هۆکار؛ یەکگرتنی نیشتمانییە، کە بەپێی راوێژکارانی حکومەت، پێویستە سیستمێکی یەکگرتوو دروست بکرێت و تەنیا جەژنە گشتییەکان لەخۆ بگرێت، بەجۆرێک هەموو سوورییەکان هەست بە خاوەندارێتییان بکەن. دووەم هۆکار؛ تێڕوانینی ئیسلامییانەیە، کە بە باوەڕی حکومەتی نوێ، پێویستە بۆنە ئیسلامییەکان بنەمای سەرەکیی دیاریکردنی بۆنە فەرمییەکان بێت، چونکە سووریا وڵاتێکی موسوڵمانە و ئیسلام بەشێکی گرنگی ناسنامەکەیەتی. سێیەم هۆکار؛ دوورکەوتنەوە لە بارگاویبوونی سیاسییە، کە رژێمی نوێ بە لابردنی بۆنە نەتەوایەتییەکان، کە بەپێی روانینی ئەوان دەکرێت دابەشبوون و ناکۆکی دروست بکەن، هەوڵی رێگریکردن لە تۆخکردنەوەی جیاکاریی نەتەوەیی دەدەن.

بەڵام لە پشت ئەم بیانووە فەرمییانەوە، هۆکارە سیاسییە راستەقینەکان زۆر ورد و هەستیارترن، کە یەکەم و گرنگترینیان، لاوازکردنی هێزە کوردییەکانە. لەدوای رووخانی ئەسەد، هێزە کوردییەکان هێشتا ناوچەیەکی بەرفراوانی رۆژئاوای سووریایان لەژێر دەستدایە و دەسەڵاتێکی سیاسی و سەربازیی بەهێزیان دروست کردووە. بڕیارەکە وەک تەوەرێکە لە ستراتیژیەتێکی درێژخایەن بۆ لاوازکردنی هێزی سیاسی و کلتووری و کۆمەڵایەتیی کوردەکان، بە ئومێدی ئەوەی دەسەڵاتیان سنووردار بکرێت.

دووەم هۆکاری گرنگ، پەیوەندیی نزیک و هاوپەیمانێتیی ستراتیژیی حکومەتی شەرعە لەگەڵ تورکیا. حکومەتی ئەنقەرە دژایەتی بەهێز و توند دەکات لەگەڵ هەر جۆرە ناسنامە و دەسەڵاتێکی کوردی لە سووریا، چونکە ئەمە وەک مەترسییەک لەسەر ئاسایشی نیشتمانیی خۆی دەبینێت و دەترسێت ئیلهامبەخش بێت بۆ کوردەکانی ناوخۆی خۆی. بۆیە تورکیا پشتیوانی لە لابردنی نەورۆز لە سووریا دەکات و رەنگە بەشێک بێت لە رێککەوتنەکانی نێوان ئەنقەرە و ئەحمەد شەرع.

سێیەمیش، دۆخی ئایدیۆلۆژی و باوەڕی حکومەتی شەرعە. ئەحمەد شەرع خۆی ئیلهام لە گرووپە ئیسلامگەراکان وەردەگرێت و پێشتر سەرۆکی حکومەتی ئیدلیب بوو لەژێر کۆنترۆڵی هەیئەتی تەحریری شام، لەبەر ئەوە بیروباوەڕی ئیسلامگەراییانە و توندڕەوانە هێشتا کاریگەریی خۆی لەسەر سیاسەتەکانی هەیە و روانگەیەکی رەتکەرەوە و دژایەتیکارانەی بەرانبەر بە جەژنە نا-ئیسلامییەکان و بۆنە پێش-ئیسلامییەکان هەیە.

کاریگەرییەکانی ئەم بڕیارە لەسەر کوردەکانی سووریا، قووڵ و فرەڕەهەندە. لە رووی کۆمەڵایەتی و کولتوورییەوە؛ ئەم هەنگاوە تەنیا لابردنی رۆژێکی پشوو نییە، بەڵکوو هەست دەکرێت هەوڵێکی دیکەیە بۆ سڕینەوەی ناسنامە و لەناوبردنی میراتی کولتووری. نەورۆز بۆ کوردەکان تەنیا جەژنێک نییە، بەڵکوو بەشێکی سەرەکییە لە ناسنامەی کولتووری و نەتەوەییان، بەستەرێکە نەوەکان بەیەکەوە و بە مێژوویانەوە گرێ دەدات. کاتێک حکومەتێک ئەم بۆنەیە لاببات، کوردەکان هەست دەکەن نکۆڵییان لێ دەکرێت و نابینرێن. ئەمەش دەبێتە هۆی هەستی قووڵی بێدەسەڵاتی و بێزاربوون لە دەسەڵاتی نوێ.

لە رووی سیاسییەوە؛ کاریگەرییەکان ئەوەندە گرنگ و ترسناکن، هێزە کوردییەکان بە توندترین شێوە رەخنەیان لەم بڕیارە گرت و وەک دەستتێوەردانێکی راستەوخۆ لە مافەکانیان و پێشێلکردنی ناسنامەیان دەیبینن. پێیان وایە ئەمە دەبێتە هۆی توندکردنەوەی دژایەتی و ناکۆکیی نێوان هێزە کوردییەکان و حکومەتی ناوەندی. 

کاتێک بڕیاری سووریا لەگەڵ وڵاتانی تری ناوچەکە بەراورد دەکەین، دەبینین کە رێگەچارەی جۆراوجۆر بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ نەورۆز هەیە. لە عیراقی دوای سەدام (کە ئەویش نەورۆزی ناونابوو جەژنی درەخت)، لە هەرێمی کوردستاندا نەورۆز جەژنێکی نیشتمانی و فەرمییە، حکومەتی فیدراڵیش رێزی دەگرێت و وەک بەشێک لە جۆراوجۆریی کولتووریی عیراق دەیبینێت، تەنانەت لە بەغدا و شارە عەرەبنشینەکانیش، هیچ رێگرییەکی لێ ناکرێت و بەشێوەیەکی ئاشتییانە دەگێڕدرێت. لە بەرانبەردا، تورکیا نموونەیەکی پێچەوانەیە. نەورۆز ساڵانە لە تورکیا بووەتە هۆی توندوتیژی و پێکدادانی نێوان خەڵکی کورد و هێزە ئەمنییەکانی حکومەت. حکومەتی تورکیا هەوڵی سنووردارکردن و کۆنترۆڵکردنی دەدات، بەڵام بەتەواوی قەدەغەی نەکردووە، ئەگەرچی بەردەوام هەوڵ دەدات لە رێگەی کۆنترۆڵی ئەمنییەوە کار بکاتە سەر کەمکردنەوەی رەنگە سیاسی و نەتەوەییەکەی. لە ئێراندا دۆخەکە جیاوازە، چونکە نەورۆز جەژنێکی نیشتمانیی گشتییە بۆ هەموو ئێرانییەکان، نەک تەنیا بۆ کوردەکان، تەنانەت حکومەتی ئیسلامییش رێزی لێ دەگرێت وەک میراتێکی پێش-ئیسلامی و بەشێک لە ناسنامەی ئێرانی، ئەگەرچی هەندێک کات هەوڵی کەمکردنەوەی رەهەندە سیاسییەکەی دەدات.

کاردانەوەی نێودەوڵەتی بەرانبەر بڕیارەکە، چەند رەنگوڕوویەکی جیاوازی نیشان دا. یەکێتیی ئەوروپا بەشێوەیەکی دیپلۆماسی ئاماژەی بە نیگەرانی کردووە لە پێشێلکردنی مافەکانی کەمینەکان و هانی حکومەتی سووریای داوە بۆ رێزگرتن لە جۆراوجۆریی کولتووری و نەتەوەیی. نەتەوە یەکگرتووەکانیش بەشێوەیەکی گشتی بانگەشەی رێزگرتن لە مافەکانی هەموو پێکهاتەکانی سووریا کردووە و ئاماژەی بەوە کردووە کە سەرکەوتنی هەر حکومەتێکی نوێ لە سووریا، بەستراوەتەوە بە توانای دروستکردنی سیستمێکی فرەلایەن کە هەمووان خۆیانی تێدا ببیننەوە. ویلایەتە یەکگرتووەکان بێدەنگییەکی رێژەیی هەڵبژاردووە لەسەر ئەم بابەتە، بەڵام لە لایەکی ترەوە نیگەرانیی دەربڕیوە لە سەقامگیری گشتیی سووریا و ئەگەری گەڕانەوەی شەڕ، کە دەکرێت ئاماژە بێت بە نیگەرانی لە دەرەنجامەکانی ئەم جۆرە سیاسەتانە.

بڕیاری لابردنی نەورۆز لە رۆژە فەرمییەکانی پشوو، زۆر زیاترە لە بڕیارێکی کارگێڕی. ئەمە دەستتێوەردانێکی سیاسی و کولتووری و سیمبولییە لە مافەکانی کوردەکانی سووریا، درێژەپێدانە بە مێژوویەکی درێژ و تاڵی سڕینەوەی ناسنامەی کورد لەو وڵاتەدا. ئەم هەنگاوە، نیشانەیەکی نیگەرانکەرە لە شکستی حکومەتی نوێی سووریا لە دروستکردنی سیستمێکی فرەلایەن و دیموکراسی، کە هەموو هاوڵاتییان خۆیانی تێدا ببیننەوە و هەست بە خاوەندارێتی بکەن. 

ئەگەر حکومەتی نوێی سووریا دەیەوێت ئاشتی و سەقامگیریی راستەقینە بنیات بنێت، پێویستی بە یەکگرتنی راستەقینە و رێزگرتن لە مافەکانی هەموو پێکهاتەکان هەیە، بێ جیاکاری و بێ رەتکردنەوە. دەبێت حکومەتی شەرع ئەوە باش بزانێت کە بۆ کوردەکان نەورۆز تەنیا جەژنێک نییە، بەڵکوو بەشێکە لە ناسنامە و رێزگرتن لێی، واتای رێزگرتنە لەوان وەک هاوڵاتیی یەکسان.

خ.غ